Osobowość zależna

 Psychiatrzy opierają diagnozę tego rodzaju osobowości na następujących kryteriach:

• zachęcanie innych do przejęcia odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe lub pozwalanie im na to,
• podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom osób, od których jest się zależnym, oraz nadmierne uleganie ich życzeniom,
• niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym,
• poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie,
• nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku i osamotnieniem, wobec konieczności zajęcia się swoimi sprawami,
• ograniczona zdolność do podejmowania codziennych decyzji bez radzenia się innych osób i upewniania przez nie.

Cechy towarzyszące to postrzeganie siebie jako bezradnego, niekompetentnego i bezsilnego.

Przykład osoby z osobowością zależną podany w książce z opisami przypadków stanowiącej uzupełnienie klasyfikacji psychiatrycznej zawiera między innymi następujący fragment. Opisany tam mężczyzna „zapytany o stosunek do innych powiedział, że chętnie przebywa z ludźmi. Oświadczył, że nie lubi być sam i że w samotności zawsze czuje się zagubiony. Nie ma problemów w kontaktach międzyludzkich i czuje się dobrze z większością osób […]. Często odczuwa depresję, ale uczucie to na ogół mija po kilku godzinach, zwłaszcza jeśli może z kimś porozmawiać. Natomiast konieczność podejmowania decyzji wywołuje u niego uczucie paniki.”2

Opis ten odzwierciedla istotne cechy osobowości zależnej: niemożność bycia samemu (tu opisywaną jako chęć przebywania z innymi), poczucie zagubienia i niepewności, jeśli jest się samemu, uśmierzający negatywne uczucia efekt kontaktu z innymi oraz pragnienie przekazania decydowania za siebie innym.

Opisywane tu osoby mają duże trudności z podejmowaniem codziennych decyzji, niekiedy nawet dotyczących stroju, i domagają się licznych porad oraz upewniania, co powinny zrobić. Dotyczy to także poważniejszych wyborów. Często istnieje w ich życiu co najmniej jedna osoba, „której zadaniem” jest podejmowanie za nie decyzji, bycie aktywnym i odpowiedzialnym za to, co się w życiu wydarza. Takimi osobami mogą być rodzice, partner, małżonek. W zwykłych warunkach dorosły sam stara się decydować o wyborze zajęcia, przyjaciół i związków. Osoba zależna przekazuje takie decyzje innym – to oni decydują o wyborze zawodu, miejsca zamieszkania, kręgu towarzyskiego, tego, co zrobić, a czego nie robić. ie chodzi tu o uzyskiwanie porad innych osób, ale o przekraczające zwykłe w danej sytuacji i w danym wieku „delegowanie” kogoś, żeby zdecydował, oddawanie tych decyzji w ręce innych.

Tego rodzaju głębokie poczucie niesamodzielności, potrzeby upewniania się i uzyskiwania porad ma swoje konsekwencje. Jeśli ma się poczucie bycia zależnym od innych, to trudno wyrażać wobec nich te wszystkie emocje, które mogłyby zakłócić lub podkopać taką relację. Osoby z zależnym typem zaburzeń osobowości mają trudność z okazywaniem niezadowolenia i rozczarowania postępowaniem tych, od których są zależni, wyrażaniem niezgody na coś. Raczej zgodzą się na rzeczy, które uważają za niewłaściwe, niż zaryzykują utratę pomocy i przewodnictwa. Wyrażanie złości, sprzeciwianie się jakimś zachowaniom osób bliskich jest dla nich szczególnie trudne, a niekiedy w ogóle nie wchodzi w grę (z obawy przed ich utratą). Mogą podporządkowywać się oczekiwaniom innych, nawet jeśli te oczekiwania są nierozsądne lub przynoszą im szkodę.

W swoim własnym przekonaniu opisywane tu osoby pozbawione są wiary w samych siebie i przeświadczone, że potrzebują pomocy (bardzo szeroko rozumianej), aby mogły radzić sobie w życiu. Postrzegają samych siebie jako niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania, niedostosowanych do wymagań stawianych przez życie, zbyt słabych i przekonanych, że inni zrobią wszystko lepiej. Kiedy są same, mogą czuć się źle, niekomfortowo, odczuwać niepokój, smutek i „głód” kontaktu. W związku z tym mogą nawet obawiać się uzyskania większej samodzielności i autonomiczności, ponieważ wewnętrznie boją się, że mogłoby to skutkować utratą osoby, od której czują się zależne. W ten sposób zależność może być nieświadomie podtrzymywana przez osobę z tym typem zaburzenia osobowości.

W bliskich relacjach, np. z partnerem lub małżonkiem, mogą odczuwać bardzo silną obawę przed opuszczeniem, formułowaną w kategoriach ostatecznych:„to byłaby katastrofa”, „nie wyobrażam sobie, co byłoby w takiej sytuacji”.

Osoby w wieku dojrzewania o takiej konstrukcji osobowości mogą przekazywać rodzicom decyzje dotyczące sposobu ubierania, tego, z kim się kolegować, jak spędzać czas i jaką szkolę wybrać.

Osoby z niepełnosprawnością mogą ujawniać pewną zależność od innych, jednak rozpoznanie tego rodzaju zaburzenia osobowości jest u nich możliwe, jeśli sposób okazywania tej zalewności przekracza natężenie obserwowane u innych osób w tym samym stanie zdrowia.