Osobowość histrioniczna

Raczej nie da się jej nie zauważyć, a jeśli cokolwiek mogłoby odwrócić od niej uwagę otoczenia, ściągnie tę uwagę z powrotem – coś upuści, kogoś potrąci, w ostateczności omdleje. Będzie mówić głośno i emocjonalnie, a jej wypowiedzi będą pełne przymiotników świadczących o tym, że to, co jej dotyczy lub ją spotkało, jest tak bardzo niezwykłe. Jeśli jednak otoczenie uzna dany temat lub sposób zachowania za niewłaściwy, szybko się do tego dostosuje. Raczej nie będzie obstawać przy swoim zdaniu wbrew wszystkim i wszystkiemu. Wygląd osób z histrionicznym zaburzeniem osobowości opisywany jest jako uwodzicielski, czasami z nadmierną ekspresją seksualności. W każdym jednak przypadku atrakcyjność fizyczna jest ważna, co staje się szybko dostrzegalne w kontakcie z tą osobą. 

Jeśli chodzi o kryteria, na których psychiatrzy opierają diagnozę tego rodzaju osobowości, to jest to zaburzenie osobowości cechujące się:

dramatyzowaniem siebie, teatralnością, przesadnym wyrazem emocjonalnym

sugestywnością, łatwością ulegania wpływowi innych osób lub okoliczności

płytką i chwiejną uczuciowością

stałym poszukiwaniem podniet, doceniania przez innych ludzi i działań, dzięki którym pacjent staje się centrum uwagi

niestosowną uwodzicielskością w wyglądzie czy zachowaniu

nadmiernym koncentrowaniem się na atrakcyjności fizycznej.

Nazwa tego zaburzenia osobowości pochodzi od łacińskiego słowa histrio (aktor). W przeszłości na określenie tego typu konstrukcji osobowości posługiwano się terminem „osobowość histeryczna”.

Przykład osoby z osobowością histrioniczną podany w książce z opisami przypadków stanowiącej uzupełnienie klasyfikacji psychiatrycznej zawiera między innymi następujący fragment. Opisywana tam kobieta w trakcie rozmowy z psychiatrą „przez cały czas przeprowadzania wywiadu sprawiała wrażenie rozluźnionej, nawet rozbawionej i zadowolonej. Nie widać było oznak depresji, dużo się uśmiechała, od czasu do czasu nawet dowcipkowała. Mówiła dużo i rozwlekle, choć niezbyt precyzyjnie, o tym co przeszła, często używając takich słów, jak „ogromny, „straszliwy”, „potworny”, i podkreślając swoje odczucia dramatyczną gestykulacją i mimiką. Mimo że ubrana była bardzo starannie, miała świetną fryzurę i precyzyjnie wykonany makijaż, przeprosiła za swój wygląd, wyjaśniając, że od kilku dni jest zbyt przygnębiona, by zajmować się własnym wyglądem. Powiedziała, że się opuściła, ale dołoży wszelkich starań, żeby się pozbierać.”

Według teorii psychodynamicznej3 jednym z zasadniczych mechanizmów psychicznych osób z histrionicznym zaburzeniem osobowości jest wyparcie. Jest to sposób radzenia sobie z wewnętrznymi problemami, który polega na spychaniu ich pod powierzchnię świadomości. Mechanizm ten jest widoczny w przytoczonym powyżej opisie – osoba w nim przedstawiona w sytuacji rozmowy z psychiatrą sprawia wrażenie rozluźnionej, rozbawionej, dowcipkuje, śmieje się. Zupełnie tak, jakby mówiła, „nie ma problemu”. Problem zapewne istnieje (inaczej nie byłaby w tej sytuacji), ale jest przez nią wypierany, a na zewnątrz widoczny jest wdzięk, luz i pozorna beztroska. Podobny sposób radzenia sobie za pomocą wyparcia może dotyczyć także innych trudnych i konfliktowych zagadnień w życiu tych osób. 

W opisie tym można dopatrzeć się także żywej ekspresji słownej (wszystko w wypowiedzi tej osoby jest „naj-naj”), a także teatralnej gestykulacji i mimiki. Opowieści osób histrionicznych są niezbyt szczegółowe, brak im często wsparcia w faktach i detalach. Są natomiast formułowane w sposób zdecydowany i udramatyzowany. Inne zarysowane tu cechy dotyczą znaczenia wyglądu zewnętrznego. Jak można się domyślić na podstawie opisu, wygląd ten był bardzo kobiecy i zadbany. Osoba bez cech histrionicznych najprawdopodobniej nie wywoływałby takiego tematu w rozmowie, natomiast kobieta z opisu zwracała uwagę innych na swoją atrakcyjność w specyficzny sposób, podkreślając, jak bardzo jest zaniedbana. Co ważne, adresatami tych zabiegów stają się wszystkie osoby z otoczenia, w tym konkretnym przypadku personel medyczny.

Według cytowanej tu teorii psychodynamicznej „jednostki o osobowości histrionicznej wykazują wysoki poziom lęku, wysoką intensywność przeżywania i wysoką reaktywność – zwłaszcza w relacjach interpersonalnych. Są to osoby ciepłe, pełne energii, mające dobrą intuicję, sympatyczne. Pociągają je dramaty osobiste i ryzyko. Mogą być do tego stopnia uzależnione od emocjonalnego pobudzenia, że przechodzą od jednego kryzysu do drugiego.”

Ważną cechą osób histrionicznych jest ich żywy sposób reagowania na otoczenie. To nie są osoby, które pozostaną niewzruszone wobec wydarzeń, zwłaszcza w kontaktach z innymi ludźmi. Przeciwnie – ich reakcje są silne, intensywne. Niekiedy może to być dla nich tak bardzo wciągające, że nie potrafią się obyć bez popadania w sytuacje, w których ich emocje osiągają największe natężenie.

Osoby histrioniczne czują się niekomfortowo lub mają poczucie, że są niedoceniane, jeśli nie znajdują się w centrum uwagi. Dlatego ujawniają różne zachowania teatralne, dramatyczne, przyciągają uwagę, czasami uwodzą wdziękiem, czasami entuzjazmem, otwartością lub flirtem, w ostateczności „robią scenę”, aby wzbudzić potrzebne im zainteresowanie. Opis tego rodzaju osobowości podkreśla także częsty aspekt seksualnej prowokacji lub uwodzicielskości. Są one widoczne w całym zachowaniu tych osób, nie tylko w stosunku do aktualnego lub potencjalnego partnera (partnerki), ale w całej atmosferze tworzonej wokół siebie, w relacjach społecznych, rodzinnych, w miejscu pracy.

Osoby histrioniczne charakteryzuje także duży stopień sugestywności. Ich opinie oraz uczucia podlegają łatwo wpływom innych osób oraz chwilowym kaprysom. Mogą łatwo przyjmować opinie, z którymi się zetknęły, ale nie przywiązując się zbytnio ani do ich prawdziwości, ani trwałości. Osoby te mogą także „przeszacowywać” bliskość relacji. Często w ich opinii ktoś jest bliskim przyjacielem lub łączy je z nim inna bliska wieź, co nie zawsze odpowiada prawdzie. Może się to ujawniać zarówno nagminnym stosowaniem określeń typu „przyjaciel”, jak i szybkim przechodzeniem do kontaktu „po imieniu” z jeszcze niezbyt dobrze znaną osobą.