Neofobia żywieniowa

Neofobia żywieniowa odnosi się do unikania nowych produktów/jedzenia oraz awersją przed ich spróbowaniem. Termin został zaczerpnięty z prac przedstawionych w latach 70-80 XX wieku. Sam fenomen neofobii istnieje jednak z nami od zawsze. Według badaczy neofobia żywieniowa jest uwarunkowana ewolucyjnie. Ma na celu chronić organizm przed spożyciem potencjalnie niebezpiecznych składników - te trujące najczęściej zawierają gorzki smak. Wszelkie nowe produkty mogą budzić "podejrzenie", a w rezultacie następuje awersyjne odmawianie ich przyjęcia. Jednakże, czy argument o biologicznym podłożu jest równoznaczny z tym, że neofobia jest "niegroźna"? Czy jeżeli jest to "naturalna" reakcja, to powinniśmy zwyczajnie biernie akceptować odmawianie jedzenia przez dzieci?

Do około 2 roku życia dziecko jest skłonne akceptować różnorodność smaków przyjmowanych pokarmów. Czasami zadziwiać może jakie produkty niemowlę spożywa. Wtedy jednak (2 r.ż.) następuje znaczący bunt przeciwko smakom. Dziecko odmawia spożywania wszelkich nieznanych mu produktów, ma swoje ulubione i woli się ich trzymać. Ten okres nazywamy neofobią żywieniową. Trwa od około 2 do 6 roku życia, następnie stopniowo maleje (niektóre badania wskazują możliwość występowania do 8, czy 10 r.ż.). Niektóre badania sugerują zbieżność między okresem neofobii a minimalnym występowaniem zatruć pokarmowych. Jest to kolejny argument potwierdzający funkcję chroniącą dziecka przez zatruciami. W literaturze przedmiotu możemy dowiedzieć się również o uwarunkowaniu genetycznym neofobii żywieniowej. Dotyczy to około 70-80% przypadków! Te wnioski zostały potwierdzone badaniami bliźniąt jednojajowych. Kolejne uwarunkowania biologiczne mogą wynikać z okresu prenatalnego. Okazuje się, że nawyki żywieniowe matki w czasie ciąży może znacząco wpływać na preferencje odżywiania dziecka. Czym bardziej bogata i zróżnicowana dieta matki, tym mniejsza awersja do próbowania nowych produktów. Tym samym, jeżeli matka dziecka wykazywała wysoką neofobię, to z dużym prawdopodobieństwem dziecko "przejmie te zwyczaje". Ta sama reguła tyczy się okresu karmienia piersią. Ważne jest, aby matka odżywiała się zdrowo i niemonotonnie. Jest to aspekt, który wpływa na akceptację nowych produktów przez dziecko.

Kolejnym udowodnionym wpływem jest warunkowanie. Odkryto, iż dzieci preferują te produkty, które otrzymywały we wczesnym niemowlęctwie. A więc preferencje dotyczą tego, co jest znane. W badaniu dawano dzieciom ten sam produkt (serek) w różnych smakach - naturalny, słony i słodki. Pomimo tego, iż był to ten sam produkt, dane dziecko preferowało ten smak, który regularnie spożywało wcześniej. Na podstawie tych badań należy wyciągnąć znaczący wniosek. Im wcześniejsze różnicowanie smaków i produktów, tym późniejsze większe możliwości adoptowania się do nowych warunków (w tym wypadku żywieniowych). Polskie badania potwierdzają bardzo późne urozmaicanie diety noworodków. Do około 6 miesiąca życia dziecko je monotonnie. Możemy mówić tutaj o wpływie środowiskowym na neofobię żywieniową. Istotne jest żeby rodzic nawet pomimo własnej awersji (np, do brokuła, kalafiora itp.) podawał dziecku różne produkty - w szczególności te z kategorii warzyw i owoców. Będzie to miało wpływ na akceptację dziecka tego typu pożywienia w okresie występowania neofobii. Istnieje mnóstwo badań potwierdzających znaczący wpływ zdrowego odżywiania na prawidłowy rozwój fizyczny oraz psychiczny dziecka. Ponadto możemy mówić nawet o wpływie społecznym. Dzieci, które są karane przez "postawę niejadka" mogą nabierać dużego poczucia wstydu, czy postawy lękowej. W takich wypadkach mogą unikać wszelkich sytuacji, w których dochodzi do interakcji poprzez wspólne spożywanie posiłków - np. świetlica/stołówka w przedszkolu i szkole, czy urodziny rówieśników. Istotnym jest zaznaczenia dużej wagi na to, jak rodzic reaguje na neofobię i wybrzydzanie dziecka. Zachowanie opiekuna bezpośrednio wpływa na to jak dziecko postrzega siebie, otoczenia oraz jak przebywa jego rozwój. Neofobia żywieniowa jest to okres zdeterminowany przez biologię i ewolucję. Nie należy jednak go "przeczekać". Należy starać się urozmaicać posiłki i wprowadzać nowości w diecie dziecka. Można to zrobić za pomocą dodawania nowych składników to znanych już potrwa albo znanych dodatków do nowych dań, np. nowy kotlet z indyka podany ze znanym już ketchupem. Nieefektywnym (a często stosowanym) sposobem jest "nagradzanie" dziecka słodkościami za zjedzenie czegoś nowego. Nie wzbudza to u dziecka motywacji wewnętrznej i związanej z tym własnej chęci doświadczania nowego. Powoduje to uwarunkowania i wzrost motywacji zewnętrznej. Ta w rezultacie spowoduje, iż dziecko przestanie jeść jakiegokolwiek dania bez otrzymania słodyczy. Znacznie korzystniejszym jest "nagradzanie" dziecka za zjedzenie czegoś nowego pochwałami, uśmiechem, przytulaniem. Choć grymasy dziecko oraz odmawianie jedzenie może być frustrujące i nużące, to nie należy poddawać się po pierwszej próbie. Obserwacje dzieci pokazują, iż neofobia jest podatna na ilość prób zachęcania dziecka do próbowania pożywienia.

Warto zwrócić uwagę na to, jak neofobia wpływa na funkcjonowanie całej rodziny. Bardzo często następuje konieczność organizowania całego dnia, czy wyjazdów w celu "zabezpieczenia się" przed grymasami dziecka. Gotowanie posiłków oddzielnie dla dorosłych i dziecka zabiera więcej czasu. Problematyczne stają się urlopy, gdzie najczęściej wiąże się to z jedzeniem w restauracjach, hotelach. Tam dziecko może ekspresyjnie pokazywać swoją niechęć do spożywania posiłków. To budzi złość, zabiera energię i może psuć humor na wakacjach. Pomimo tego, iż neofobia żywieniowa jest procesem i etapem przed którym nie da się uciec, to należy zaznajomić się z jej ideą i "profilaktyką". Lepiej wcześniej zadbać o sposoby urozmaicania diety niż podtrzymywać niechęć dziecka do nowych pokarmów.

Bibliografia:

1. Dovey, T. M., Staples, P. A., Gibson, E. L., & Halford, J. C. G. (2008). Food neophobia and "picky/fussy" eating in children, 50(2-3), 181–193.
2. Kozioł-Kozakowska, A., Piórecka, B. (2014). Neofobia żywieniowa jej uwarunkowania i konsekwencje zdrowotne.