Alienacja rodzicielska
Autor: Paweł Suchodolski - Psycholog
Syndrom alienacji rodzicielskiej (PAS - Parental Alienation Syndrome) został opisany już w 1985 roku przez psychiatrę Richarda Gardnera. Definicja alienacji odnosi się do zachowań (świadomych bądź nieświadomych), które prowadzą do zaburzeń w relacji dziecko-rodzic. Najczęściej pośredni lub bezpośredni wpływ wywierany jest przez głównego opiekuna (nierzadko drugiego rodzica) lub opiekunów oraz najbliższe środowisko, rodzinę.
Mimo wyodrębnienia definicji dopiero pod koniec XX wieku, to samo zjawisko alienacji zostało opisane o wiele wcześniej. W literaturze oraz w dzisiejszych badaniach można zauważyć pewien motyw zemsty/rewanżu. Rezultatem nierozwiązanych konfliktów (np. małżeńskich, rozwodowych, separacyjnych) oraz celem uzyskania pełnych praw nad opieką dziecka, dany opiekun (alienator) może stosować metody alienacji wobec drugiego opiekuna. Najczęściej stanowi to część postawienia w złym świetle oraz poniżenia drugiego opiekuna w oczach dziecka, np. poprzez wytykanie niemiłych doświadczeń z przeszłości (najczęściej dla alienatora, a nie dla dziecka), wmawianie uzależnienia, zaburzenia, czy problemów z agresją u drugiego opiekuna. Niezbędnym warunkiem stwierdzenia syndromu jest przekonanie dziecka, że wyraża on negatywne opinie o drugim opiekunie/rodzicu w pełni świadomie. A więc manipulacja wobec dziecka skutkuje zmianą nastawienia a nawet postawą zdyskredytowania. Dochodzi do tego przede wszystkim za pomocą: uniemożliwieniem i utrudnianiem widywania się dziecka z drugim opiekunem, a tym samym nabieraniu dystansu i niszczeniu danej relacji, szantażu emocjonalnego, namawianiu i manipulowaniu postawami i emocjami dziecka, aktywnym oczernianiem dziecka, wspieraniu i uprawomocnieniu zachowań opiekuna, który na stałe przebywa z dzieckiem (częste zachowanie ze strony środowiska i bliskich
dziecka). W ten sposób dziecko nierzadko nabiera fałszywych przekonań o opiekunie. Ponadto może reagować agresywnie wobec wykluczonego opiekuna oraz kłamać w badaniach sądowniczych używając argumentów aktywnego opiekuna (alienatora). Często argumenty te są wyolbrzymione bądź trywialne.
Warto zwrócić uwagę na cenę jaką ponosi dziecko z syndromem alienacji rodzicielskiej. Wiele badań potwierdza całe spektrum możliwych do wystąpienia objawów albo w rezultacie ukształtowaniu się zaburzeń, które rezultują na życie dorosłe. Wśród objawów możemy zwrócić uwagę na: problemy ze snem i jedzeniem, stany lękowe czy tendencje samobójcze, spadek empatii, problemy psychosomatyczne jak bóle głowy, brzucha, astma i problemy z przemianą materii, wzrost przemocy, problemy z zachowaniem, zaburzenia psychiczne u synów, mniejsze kompetencje społeczne, słabsze wyniki w nauce, izolacja społeczna. Najczęściej wymieniane zaburzenia dotyczą: nieprawidłowo kształtującej się osobowości, depresji, zaburzeń lękowych, problemy w budowaniu związków intymnych, problemów z zaufaniem, dominacja lub nadmierna zależność, podatność na uzależnienia jako metoda poradzenia sobie z konfliktami i traumą. Patrząc z zewnątrz da się odnieść wrażenie jakby ofiara problemu (a więc opiekun alienowany) był sprawcą istniejących skutków. Widząc jednak pełną perspektywą należy stwierdzić, iż odpowiedzialność jest zbiorowa i złożona.
Należy w pełni świadomie stwierdzić, iż alienacja rodzicielska jest przykładem przemocy. Skierowana jest ona na dziecko oraz drugiego opiekuna. O istniejącej alienacji rodzicielskiej możemy mówić, gdy: blokowany jest kontakt z drugim opiekunem, następują nieuzasadnione oskarżenia o nadużycia, pogarsza się relacja
od czasu separacji oraz intensyfikuje się reakcja strachu u dziecka. Gardner wyróżnił trzy stopnie nasilenia syndromu alienacji: łagodny, umiarkowany i ciężki. Ten ostatni wiąże się z ogromnym lękiem dziecka co do spotkań z (alienowanym) opiekunem, przeświadczeniu o jego złym wpływie oraz groźbami ucieczki, zrobienia sobie krzywdy jeżeli dojdzie do spotkania (które często mogą być nakazane na drodze sądowej).
W artykule Pomarańskiej-Bieleckiej z tego roku możemy wywnioskować znaczący, negatywny wpływ alienacji na dziecko. Widać także, iż takie zachowanie stanowi wykroczenie wobec Konwencji o prawach dziecka oraz Konwencji o prawach człowieka. We wspomnianej w artykule sprawie również Europejski Trybunał Praw Człowieka staje po stronie “ochrony życia rodzinnego obywateli”. Ponadto kieruje słowa do Państwa: “Brak współpracy pomiędzy rodzicami, którzy są w separacji, nie jest okolicznością, która sama w sobie może zwolnić organy władzy z pozytywnych obowiązków z art. 8. Okoliczność ta nakłada raczej na władze obowiązek zastosowania środków, które pozwolą na pogodzenie sprzecznych interesów stron, z uwzględnieniem nadrzędnych interesów dziecka”. Na ten moment w Kodeksie Karnym nie ma “spenalizowanych” czynności świadczących o alienacji rodzicielskiej. Warto jednak dodać, iż KK przewiduje “odpowiedzialność dla rodziców nadużywających swojej władzy rodzicielskiej lub zaniedbujących obowiązki rodzinne”. Z racji na zawiłość zjawiska oraz skomplikowaniu syndromu ciężko jest jednoznacznie określić o jego zastosowaniu. Często przy procesie orzekania konieczna jest opinia psychologiczna i psychiatryczna. Z racji liczby separacji i rozwodów dochodzi do zwiększenia występowania samej alienacji. Jest to kolejny
powód wniesienia poprawek, który miałyby zaostrzyć karalność wykorzystywania alienacji jako szkodliwego działania na dziecku.
Bibliografia:
Wojewódka, M. (2018). Alienacja rodzicielska i jej negatywne skutki oraz
problemy dziecka wychowywanego przez jednego rodzica.
Pomarańska-Bielecka, M. (2021). Kryminalizacja zjawiska alienacji
rodzicielskiej – aktualnie obowiązujący stan prawny i propozycje zmian.
Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 20(1), 138–158.
Charaśna-Blachucik, J. (2018). Alienacja rodzicielska wobec dzieci z
niepełnosprawnością. KSSE 4(3), 205–214.
Darnall, D. (1997). New Definition of Parental Alienation: What is the
Difference Between Parental Alienation (PA) and Parental Alienation Syndrome (PAS)?.