Konsultacje on-line

Kryzys związany z wybuchem pandemii covid-19 zmusił wszystkich ludzi do zmiany warunków i sposobów bytowania - a więc uruchomił procesy adaptacji. Każde obszary naszego życia musiały ulec modyfikacji - personalne, rodzinne, rozrywkowe ale i zawodowe. Nie inaczej odbyło się to w przypadku prowadzenia pomocy psychologicznej (psychoterapia, poradnictwo, konsultacje itd.). Te rodzaje usług zaktualizowano do formy online, która w jeszcze większym stopniu zaczęła zyskiwać popularność a sposób myślenia o takim sposobie spotykania się ze specjalistą uległ znaczącej zmianie.

Korzystanie z terapii online zwiększyło się podczas pandemii. Niemniej jednak historia powstawania takiego sposobu korzystania z pomocy psychologicznej rozwijała się już od lat 60’ ubiegłego stulecia w Stanach Zjednoczonych. Od kontaktów mailowych, przez czat i rozmowy telefoniczne aż po znane nam dzisiaj rozmowy wideo. W Polsce usługi online (tzw. e-mental health) miały swoje początki na samym początku XXI wieku. Od 2008 roku w naszym kraju badane są sposoby prowadzenia pacjentów i klientów "poza gabinetem", za granicą już od końca XX wieku. W kulturze zachodniej zaczęły powstawać instytucje i stowarzyszenia zrzeszające specjalistów świadczących pomoc online (np. International Society for Mental Health Online, które działa już od 1997 r.). Była to odpowiedź na rosnące zainteresowanie i popyt na usługi terapeutyczne w takiej właśnie formie. Istotną kwestią powstawania takich zgromadzeń była konieczność ustalenia etycznego postępowania w związku z prowadzeniem usług online. Istotnym jest zaznaczenie, iż inna forma kontaktu terapeutycznego (niż stacjonarna) nie musi oznaczać zachwiania zasad etyki i profesjonalizmu pracy psychologa/psychoterapeuty/psychiatry.

Początkowe badania (jeszcze przed pandemią covid) opierały się na wyszczególnieniu tych kryteriów, które powinny być spełnione i te które powodują niemożliwość zawarcia kontraktu terapeutycznego procesu w formie online. Badania postawy psychoterapeutów pokazują kryterium osiągnięcia pełnoletności jako warunek konieczny do rozpoczęcia współpracy. Ponadto istotnym okazało się nastawienie do nowoczesnych technologii. Im bardziej elastyczne i adaptacyjne podejście do korzystania z technologii, tym lepiej - dotyczy to zarówno pacjenta, jak i specjalistę. Ciekawe polskie badania sprawdziły strony internetowe oferujące poradnictwo i terapię online. Wykazano istotną trudność w określeniu jasnych granic, które muszą być rozpatrzone przed podjęciem się kontaktu "w sieci". Największą zagwozdką okazało się zestawienie problematyki możliwej i tej niemożliwej do pracy w formie online, podania danych osoby (w tym ukończone 18 lat), ryzyka ujawnienia bądź wycieku danych (tym samym konieczność zapewnienia programów antywirusowych, zabezpieczeń przed włamaniem).

16 marca 2020 roku Zarząd Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (PTP) wydał rekomendacje dotyczące pracy psychoterapeuty w sytuacji epidemiologicznej. Dopuszczały one prowadzenie terapii online w czasie pandemii. Większość stowarzyszeń odpowiednich nurtów psychoterapeutycznych podzielało ten punkt widzenia. Wyjątkiem stanowiło Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej, które rekomendowało prowadzenie terapii tylko w formie stacjonarnej. Większość literatury przedmiotu zadawało sobie pytania odnośnie możliwości osiągnięcia efektów psychoterapii psychodynamicznej w formie online. Główne kwestie dotyczyły warunków zauważalności i odczuwania

przeniesienia i przeciwprzeniesienia w sytuacjach "tu i teraz". Zważywszy na to, iż są to podstawy pracy dynamicznej i analitycznej należy rozważać takie zastrzeżenia. Nurt ten charakteryzuje się pracą na relacji terapeutycznej. Nadal padają pytania i wątpliwości odnośnie możliwości zbudowania takiego przymierza w formie poza gabinetowej. Z drugiej strony da się znaleźć literaturę sugerującą dużą szansę osiągnięcia tego, jednak przy zachowaniu specyfiki kontaktu. Łatwo dostępne są natomiast badania potwierdzające równą skuteczność pracy online jak i offline w nurcie poznawczo-behawioralnym.

Psychoterapiaprzez internetstanowidlawielumożliwośćrozpoczęcianiezbędnego procesu leczenia w sytuacjach, gdy nie można skorzystać z kontaktu stacjonarnego. Mimo wielu możliwości i ułatwień jakie daje taka forma, nadal pozostaje wiele pytań i wątpliwości. Ciekawe będzie porównanie badań sprzed i po wybuchu pandemii. Badania (polskie) z 2017 roku pokazuje, iż prawie 80% psychoterapeutów uznaje rozpoczęcie terapii online tylko i wyłącznie w bardzo wyjątkowych sytuacjach. Natomiast jedynie jedna trzecia badanych terapeutów wykorzystywała taką metodę w przeszłości. Co dziesiąty specjalista deklaruje możliwość pracy tylko w takiej formie, a co czwarty nie podjąłby się tego w żadnym wypadku (nawet sytuacji szczególnej). 60% pacjentów z badania nie widzi różnicy między formą online i offline. W jednym z badaniu z 2020 (po rozpoczęciu pandemii) stwierdzono doświadczenie w prowadzenie terapii online przez prawie 70% terapeutów. Ponad 60% specjalistów zauważyło mniejszy popyt na usługi terapeutyczne wśród nowych pacjentów - dotyczyło to jednak okresu tuż po rozpoczęciu epidemii. Ponad 90% badanych pacjentów odbywało sesje z miejsca zamieszkania.

Na ten moment niemożliwe jest odpowiedzenie, czy terapia online jest właściwa/niewłaściwa. Wiele aspektów nakłada się na tą odpowiedź. Psychoterapeuci zauważyli znaczne skrócenie dystansu przez pacjentów korzystających z terapii online. Objawiało się to m.in. większą swobodą w zadawaniu pytań osobistych. Można tłumaczyć to jako łatwość w budowaniu kontaktu (przebywanie w przestrzeni bezpiecznej - dom/mieszkanie) albo przejaw oporu terapeutycznego. Jak pokazują badania w przestrzeni domowej jesteśmy bardziej podatni na działanie dystraktorów, trudność w zapewnieniu cichego i intymnego miejsca. Badania cyberpsychologiczne pokazują, iż pacjent może podświadomie oczekiwać i wymagać pełnego dostępu do specjalisty ("na zawołanie"). Dotyczy to głównie pacjentów z lękiem separacyjnym, osobowością zależną oraz borderline. Kontakt poza gabinetem stwarza ryzyko zerwania połączenia, czy błędnego interpretowania ciszy jako narzędzia teapeutycznego (np. w rozumieniu stracenia sygnału). Terapeuci nierzadko narzekają na brak kontaktu wzrokowego. Okazuje się jednak, iż dla wielu pacjentów jest to zaleta. Ponadto można odnaleźć wiele opinii, według których kontakt online jest mniej stresujący i umożliwiający swobodę przy tematach intymnych i zagrażających.

Wydaje się, iż forma online może przynosić realne, pozytywne skutki. Ponadto w wielu kwestiach stanowi ułatwienie, swobodę oraz daje jakąkolwiek możliwość rozpoczęcia procesu terapeutycznego (np. dla osób chorujących, bądź mieszkających poza większym miastem). Najważniejszym aspektem jest znalezienie specjalisty, który ma doświadczenie pracy w formie online oraz jasno określa niezbędne kryteria rozpoczęcia takiej pracy.

Rekomendacje Sekcji Naukowej Telepsychiatrii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego:

• Rekomendujemy, żeby wizyty zdalne miały charakter uzupełniający i dotyczyły wizyt kontrolnych.
• W sytuacjach kryzysowych (np. w czasie zagrożenia epidemiologicznego, przymusowego odizolowania pacjenta, niedostępności z innych przyczyn) wizyta zdalna jest rekomendowaną formą świadczenia opieki zdrowotnej dla lekarzy, psychoterapeutów i psychologów.
• należy się zaopatrzyć w najnowszą wersję programu oraz zadbać o aktualizację systemu operacyjnego i programów antywirusowych.
• Rekomendujemy odbywanie wizyt zdalnych poprzez wideo komunikatory - nie telefoniczne nie powinny być omawiane w obecności osób trzecich (np. członków rodziny).

Bibliografia:

1. Ogonowska, A. (2018). (Cyber)Psychologiczne I Medialne Uwarunkowania Psychoterapii Indywidualnej Online. Psychoterapia 3(186), 65-79.
2. Ogonowska, A. (2018). Cyberpsychologia. Nowe perspektywy badania mediów i ich użytkowników. Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, 4(10), 5-18.
3. Rudnicka, P., Pindych, A., & Probierz, E. (2018). Etyczne aspekty prowadzenia terapii online: analiza wybranych stron internetowych. Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, 4(10), 64–73.
4. Rudnicka, P., Pindych, A., & Probierz, E. (2018). Etyczne aspekty prowadzenia terapii online: analiza wybranych stron internetowych. Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, 4(10), 64–73.
5. Krzystanek, M., Matuszczyk, M., Krupka-Matuszczyk, I., Koźmin-Burzyńska, A., Segiet, S., & Przybyło, J. (2020). List do Redakcji. Polskie rekomendacje w zakresie prowadzenia wizyt online w opiece psychiatrycznej. Psychiatria Polska 54(2), 391–394.
6. Drath, W., Nęcki, Sz. (2018). Online psychotherapy: Polish psychotherapists' perspective. Psychoterapia, 3(186), 55-63.
7. Gulla, B. (2013). Oddziaływania psychologiczne w sieci. Kraków, Biblioteka Jagiellońska.
8. Kluzowicz, J., Kluzowicz, M. (2021). Psychoterapia w czasie izolacji społecznej związanej z covid-19 — perspektywa terapeutów i klientów. Psychoterapia, 1(196), 5-31.
9. Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. In Cognitive Therapy and Research.