Zespół Aspergera

Zespół Aspergera zawdzięcza swoja nazwę Hansowi Aspergerowi, który w 1944 roku wyróżnił tę jednostkę zaburzenia rozwoju. Cechy opisujące tę jednostkę opisał w oparciu o cztery przypadki chłopców, którzy w pewien sposób charakteryzowali się podobieństwami pod względem zachowań społecznych, lingwistycznych, behawioralnych, emocjonalnych i poznawczych. W głównej mierze do tych cech należą: brak rozumienia emocji, brak okazywania empatii, niewłaściwy do danej sytuacji styl zachowania, odmienny styl posługiwania się językiem (na poziomie lingwistycznym), nietuzinkowe zainteresowanie i wiedza na jakiś temat, uboga komunikacja i interakcja społeczna, osobliwy styl bycia oraz motoryka.

Dzisiaj możemy odnieść się szerzej to tego zaburzenia opierając się o konkretne cechy, dysfunkcje oraz zniekształcenia przejawiające przez dzieci, młodzież oraz dorosłych. Zespół Aspergera należy do spektrum Autyzmu. Możemy w literaturze nadal znaleźć określenia sugerujące, iż zaburzenie Aspergera to “łagodniejsza forma autyzmu”, “niewykształcone głębokie zaburzenie ze spektrum”. Rzeczywiście jest tak, że porównując autyzm klasyczny i zespół Aspergera możemy na pierwszy rzut oka zobaczyć znacznie więcej dysfunkcji, które często uniemożliwiają codzienne oraz samodzielne funkcjonowanie. Autyzm klasyczny uwydatnia więcej trudności, mówi się o nim więcej, a sama wiedza o zaburzeniu jest obszerniejsza. Zespół Aspergera należy do tzw. zaburzeń niewidzialnych. Charakteryzuje się objawami, które jest niezwykle ciężko wychwycić. Ponadto często mogą one wskazywać na objawy zupełnie innych zaburzeń (np. brak empatii, który widać w zaburzeniach osobowości), kryzysu psychicznego (np. izolacja społeczna), czy nawet cech psychologicznych (jak introwertyczność). Ważna w tym wypadku jest diagnoza różnicowa, która pozwala precyzyjnie stwierdzić występowanie zespołu Aspergera. Ze względu na utrudnienia w ocenia zaburzenia szacuje się występowanie tego zaburzenia w skali 1:300 ogólnej populacji, a więc około 0,003% (dla porównania autyzm klasyczny około 0,3%). Podobnie jak autyzm klasyczny, statystycznie częściej występuje wśród płci męskiej. Aczkolwiek zespół Aspergera przejawia się inaczej wśród dziewczyn, a inaczej wśród

chłopców. Bardzo często dzieci ze spektrum autyzmu klasycznego charakteryzują się obniżonym poziomem inteligencji. U dzieci z zespołem Aspergera tego nie zauważono. Tym samym dzieci z zespołem kończą szkoły, biorą udział w konkursach, a w życiu dorosłym zdobywają pracą, tytuły naukowe. Ponadto nie zaobserwowano opóźnienia w pojawianiu się mowy.

Zdiagnozowani oraz włączeni w proces terapii zyskują szansę na poprawę sposobu funkcjonowania. Wczesne wdrożenie leczenia daje prawdopodobieństwa nauczenia się zasad społecznych, zrozumienie środowiska oraz bycie zrozumianym przez otoczenie. Niezdiagnozowani i nieleczeni mogą uchodzić za ekscentryków, nieudaczników i są zazwyczaj odrzucani przez innych. Wielu opiekunów dzieci ze spektrum świadomie rezygnują z diagnozowania i jednocześnie wdrażania leczenia. Często można usłyszeć argumenty o niemożliwości uleczenia zaburzenia oraz stygmatyzującym nadawaniu łatki. Nierzadko przyklejenie takiej diagnozy wiąże się ze stygmatyzacją, negatywnym nastawieniem środowiska. Daje jednak szansę na przybliżenie się jednostce zaburzenia, psychoedukację rodziny i środowiska. Samo postawienie diagnozy należy potraktować jako rozpoczęcie leczenia, a nie jedyny i końcowy etap. Nierzadko rodziny dziecka z zespołem Aspergera doświadczają wiele trudności. Głównie związane jest to z nietypowym zachowaniem dziecka i reakcją otoczenia, środowiska. Najczęściej do nich należy izolowanie się, brak bądź zaburzone zdolności komunikacyjne (w tym werbalne i niewerbalne), odstępstwa od standardowego rozwoju dziecka. Z racji trudności rozpoznania tego zaburzenia, często opiekunowie dziecka reagują negatywnie na wszelkie tego typu objawy co wzmaga niepokój, izolację i agresję u dziecka. Rzadko kiedy są świadomi powodów takiego zachowania traktując to jako “niegrzeczne zachowanie”. Wynikiem tego traktowania często są stany depresyjne i lękowe wśród dzieci z tego spektrum. W jednym z badań, z udziałem 188 rodziców dzieci z zespołem Aspergera określono rolę konfliktów i wsparcia w potęgowaniu objawów. Jakość relacji rodzic-dziecko rzeczywiście korelowała z natężeniem objawów u dziecka. W rodzinach, w których występowały konflikty można było

zauważyć stany depresyjne i lękowe oraz spotęgowane objawy typowe dla zespołu Aspergera. Autorzy tłumaczą taki skutek myśleniem dziecka jako o zaburzonym poczuciu bezpieczeństwa, zaburzoną rutyną (która często jest istotą spektrum autyzmu) oraz nieprzewidywalnością (krzyki, kłótnie).

Opisując zespół Aspergera można wyróżnić główne obszary, które realnie wpływają na dojrzewanie i w rezultacie dorosłe życie człowieka ze spektrum. Opierając się na kryterium diagnostycznym ICD-10 oraz wcześniej przedstawioną literaturą wyodrębniamy: brak klinicznego opóźnienia mowy i języka, rozumienia języka, brak opóźnienia rozwoju czynności poznawczych, występowanie takich samych jakościowych nieprawidłowości w zakresie interakcji społecznych jak w autyzmie, występowanie wyizolowanych lub ograniczonych zainteresowań, a także zachowania stereotypowe i rutynowe, takie jak w autyzmie, z wyłączeniem manieryzmów ruchowych i koncentracji na niefunkcjonalnych elementach. Sam Hans Asperger opisywał to słowami: „Jest jak obcy, nie zwraca uwagi na otaczające głosy i ruch, niedostępny w swoim zaabsorbowaniu. Irytuje się tylko wtedy, gdy ktoś ingeruje w jego odosobnienie”. Często ignorancja aspektów emocjonalnych, bierność aktywizacji społecznej i nieumiejętność komunikacji może dać obraz szarego, nieprzyciągającego człowieka. W rezultacie nieadekwatność reagowania i specyficzna wymowa idą w parze ze zwracaniem na siebie uwagi. Nastolatek z zespołem Aspergera w okresie, w którym przeciętny jego rówieśnik dąży do bycia w grupie rówieśniczej, dystansuje się i nie podejmuje żadnych kroków w stronę identyfikacji z grupą. Konsekwencją jest izolowanie się albo wręcz odrzucenie przez grupę. Dlatego też tak ważna jest psychoedukacja dzieci i nauczycieli w szkołach. dominującym deficytem a wręcz atypowością jest niedostosowanie języka werbalnego i niewerbalnego. Dziecko i adolescent stosuje często wyszukane i pedantyczne słownictwo. Nie rozumie przenośni, metafor oraz młodzieńczego “slangu”. Może to objawiać się trudnościami w utrzymywaniu tematu rozmowy, nagłymi zmianami tematu, narzucaniem ulubionego motywu w rozmowie. Używa nieadekwatnych sformułowań lub zahacza o “dorosłe tematy”. Nic dziwnego, że bardzo

często możemy zauważyć zależność między dziećmi i młodzieżą z zespołem Aspergera, którzy wolą spędzać czas z dorosłymi.

W literaturze przedmiotu możemy znaleźć wybrane wskazówki opieki i wychowania dziecka:

Ważnym elementem jest jak najszybsze wdrożenie leczenia i terapii. Wcześniejsza diagnoza daje większe szanse lepszego przystosowania do społeczności. Szczególnym elementem jest umiejętność zawierania znajomości, tworzenie i utrzymywanie relacji. Polega to m.in. na dostosowaniu formy i metod nauki w połączeniu z komponentami emocjonalnymi. Ważna jest psychoedukacja rodziców,

rodziny, klasy i szkoły.

Ważnym etapem jest edukowanie i wspieranie samego dziecka ze spektrum. Istotne

jest, aby samo posiadało wiedzę na temat swojego zaburzenia rozwoju i z trudnościami jakie może spotkać. Pozwoli to rozpoznawać dziecku problemy, deficyty i trudności nad którymi może pracować. W rezultacie będzie świadome, aby komunikować środowisku swoje potrzeby i ułatwienia.

Często sugestią jest zadbanie o obecność asystenta zdrowienia. Znacznym ułatwieniem jest, aby była to osoba z którą dziecko zbuduje relacje i nabierze zaufania.

Nierzadko dziecko kierowane jest na indywidualne nauczanie. Może warto rozważyć modyfikowanie otoczenia i psychoedukację, niż izolowanie i wycofywanie. Jedną z ważniejszych kwestii jest przebywanie w środowisku. Wdrażanie samego indywidualnego nauczania spowoduje nabieraniu dystansu do ludzi.

Bibliografia:

Żmijewska, A. (2010). Zespół Aspergera w ujęciu rodzinnym – przegląd badań.

Psychiatra Polska, 44(5), 713-722.

Stachowicz, J. (2013). Zespół Aspergera a kompetencje społeczne.

Rzepkowska, A. (2014). Zespół Aspergera – społeczno-kulturowe konsekwencje

diagnozy. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Wojciechowska, A. (2013). Pomiędzy dzieciństwem a dorosłością - o dorastaniu osób z zespołem Aspergera. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 25, 137-148.

Bryńska, A. (2011). Deficyty komunikacyjne z zespole Aspergera. Psychiatria Polska, 11(1), 46-50.