Covid a zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży

Wybuch pandemii spowodował konieczność wprowadzenia zmian we wszystkich sferach życia każdego z nas. Covid nie oszczędzał żadnej z grup wiekowych. W szczególności narażoną na negatywne skutki była i jest grupa dzieci i młodzieży. Niepełnoletni w znacznej części są zależni od innych, ich osobowość wciąż się kształtuje, a procesy adaptacji nie są w pełni przystosowane na tak kryzysowe sytuacje.

Jedną z poważniejszych zmian jakie przyniósł lockdown, było ograniczenie kontaktów z rówieśnikami. Warto zauważyć, że w badaniu “Zdalne nauczanie a adaptacja do warunków społecznych” podczas epidemii koronawirusa co drugi uczeń wskazał, że jego relacje z kolegami/koleżankami z klasy przed pandemią były lepsze. Wiele badań wskazuje na rolę szkoły w prawidłowym rozwoju dzieci. Istotnym elementem na rozwój osobowości, wykształcenie cech psychologicznych oraz umiejętności społecznych stanowią zdrowe relacje. Takowe nabywa się m.in. w okresie szkolnym. Restrykcje spowodowane pandemią zaburzyły te schematy na wiele miesięcy. W jednym z badań ponad 63% nastolatków wskazało, że trudność stanowił dla nich brak możliwości spotkania z kolegami i koleżankami. Bezpośrednią reakcją na izolację domową był wzrost objawów depresyjnych, lękowych (w tym ataków paniki) oraz myśli i tendencje samobójcze. Warto jednak zwrócić uwagę na możliwe dalsze skutki jako pośrednią reakcję na zaburzenie w rozwoju. W przyszłości takie osoby będą mogą mieć trudność z przystosowaniem się do nowych warunków, zaburzeniem adaptacyjnym, czy zaburzoną organizacją osobowości. Kolejnym, ważnym aspektem jest ograniczony dostęp do nauki i wychowania. To realnie skutkowało wzmożonym lękiem, np. przed zdaniem egzaminów, nabywaniem umiejętności a w przyszłości nadrabianiem zaległości. Długotrwała izolacja przyczyniła się do nierównej szansy na ciągłość w edukacji ze względu na status socjoekonomiczny rodzin. Dzieci z rodzin mniej zamożnych często nie miały dostępu do sprzętu umożliwiającego efektywne nauczanie. Ponadto w rodzinach wielodzietnych brakowało przestrzeni w domu. Osoby z niepełnosprawnościami (np. słuchowymi) były obarczone kolejnymi trudnościami w zdobywaniu wiedzy. W badań dodatkowo przedstawia się wyzyskiwanie dzieci do prac domowych, nawet w czasie nauki zdalnej.

Zamknięcie placówek szkolnictwa pozostawiło idealne warunki na rozprzestrzenianie się oraz wzmożenie przemocy domowej oraz wykorzystania seksualnego. Wybuch pandemii bardzo często wpływał na utratę pracy. Odnotowano, że w przypadku dzieci bezrobotnych rodziców istnieje dwukrotnie większe prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy w porównaniu z dziećmi, których rodzice mają pracę. W przypadku dzieci rodziców, którzy stracili pracę w związku z pandemią COVID-19, istniało niemal pięć razy większe prawdopodobieństwo bycia ofiarą przemocy psychicznej (wyśmiewanie dziecka, znieważanie, obrażanie). Izolacja uniemożliwiła dzieciom ucieczkę z takich domów, korzystania z azylu w szkole, czy ze wsparcia nauczycieli, pomocy specjalistów (np. psychologów, psychiatrów). W rezultacie osoby takie zmuszone były przebywać w toksycznym środowisku całe dnie. Wpłynęło to na nasilenie się depresji, zaburzeń lękowych oraz myśli i prób samobójczych. Nie tylko statystyki Policji potwierdzają większą liczbę zamachów na swoje życie. W raportach telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży (116 111) możemy dowiedzieć się o nasileniu się takich objawów. Według deklaracji zespołów telefonu wsparcia w pierwszych miesiącach izolacji zanotowano większą liczbę odebranych połączeń. Ponadto były one dłuższe, wyczerpujące i wymagające interweniowania - sytuacje z możliwością podjęcia próby samobójczej. W badaniach możemy również wyczytać o znaczącej liczbie wysyłanych wiadomości. Spowodowane to było niemożliwością zwierzania się z problemów (np. obecność rodziców w domu). Ta myśl prowadzi nas również do zabrania możliwości odbywania spotkań ze specjalistami. Dotyczy to zarówno osób, które wcześniej nie korzystały z pomocy psychologicznej, psychiatrycznej ale przede wszystkim tych, które były w trakcie leczenia. Dzieci i młodzież z zaburzeniami psychicznymi, ale i somatycznymi miały ograniczony kontakt ze swoimi lekarzami i specjalistami, co nasilało objawy bądź powodowało regresję procesów leczniczych. Przemoc domowa bezpośrednio wpływa na zaburzenie rozwoju, ograniczone procesy adaptacyjne oraz zmusza dzieci do sięgania metod poradzenia sobie ze stresem - często tych szkodliwych. Odnotowano tym samym zwiększone zażywania substancji psychoaktywnych oraz sięganie po porgnografię. W dzisiejszych czasach niemożliwym jest niekorzystanie z Internetu. Izolacja społeczna zmusza jednak na nadużywanie “pobytu w sieci”. Może to być predyktorem do rozwoju uzależnienia od świata wirtualnego. Ponadto stanowi ryzyko do odwiedzania stron przeznaczonych dla dorosłych.

Pandemia oraz zdalne nauczanie przyczyniło się również do obniżenia motywacji. Brak chęci według badań był zgeneralizowany z nauki do innych sfer życia - relacje rodzinne, obowiązki domowe. Raport UNICEF na temat kondycji młodych osób wskazuje na negatywne konsekwencje: 46% osób czuje się mniej zmotywowanych do podejmowania aktywności, które zazwyczaj lubili, a 35% osób czuje się mniej zmotywowanych do wykonywania regularnych obowiązków. Brak aktywności może stanowić realną przyczyną rozwijania się objawów depresyjnych. Biorąc pod uwagę uniemożliwienie spędzania czasu na zewnątrz oraz zminimalizowanie uprawiania sportów, objawy depresji łatwo mogą się nasilać. W polskich badaniach w pierwszych miesiącach pandemii na depresję narzekało 23% dziewcząt oraz 8% chłopców. Natomiast u 22% polskiej młodzieży zanotowane zaburzenia snu oraz chroniczne bóle głowy (16%) i brzucha (9%).

Należy jednak zwrócić również uwagę na badania, które pokazują przykłady pozytywnego wykorzystania izolacji. Badania na terenie Polski pokazują, iż 46% osób ograniczyło aktywności fizyczne, ale co czwarta osoba wzmożyła swój wysiłek albo zaczęła uprawiać sport. Około 12% dzieci i młodzieży w jednym z polskich badań wzmocniła swoje relacje z rodziną. A co trzecie dziecko częściej spędzało wolny czas na przebywaniu z rodziną. Dostęp do Internetu pomógł utrzymywać kontakt z rówieśnikami oraz dał możliwości na szukanie pomocy. Co ciekawe, u 9% młodych pacjentów onkologicznych okres pandemii wiązał się z osłabieniem odczuwanego lęku. Stwierdzono również korzystanie z samorozwojowych metod radzenia sobie z niepokojem - yoga, mindfulness, medytacja. Po więcej rekomendacji radzenia sobie w tego typu sytuacjach kryzysowych zapraszam do zapoznania się z artykułem Pyżalskiego (2021) - Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka (fdds.pl).

Bibliografia:

Dąbrowska, P. (2021). Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży w roku 2020 na podstawie rozmów w 116 111 – telefonie zaufania. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 20(2), 63–75.

Pyżalski, J. (2021). Zdrowie psychiczne i dobrostan młodych ludzi w czasie pandemii COVID-19 – przegląd najistotniejszych problemów. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 20(2), 92–115. 

Dąbkowska, M. (2021). Psychospołeczne konsekwencje pandemii koronawirusa (COVID-19) u dzieci i mïodzieży – przegląd wybranych opracowań. Niepeïłnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 39.

Mołodecka, A. (2021). Problem zaburzeń zdrowia psychicznego młodzieży w dobie pandemii z perspektywy psychologii. Youth in Central and Eastern Europe. 7(11), 88–92.

Lawson, M., Piel, M. H., Simon, M. (2021). Krzywdzenie dzieci podczas pandemii COVID-19 – wpływ utraty pracy przez rodziców na przemoc psychiczną i fizyczną wobec dzieci. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 20(2), 145–173.

Ghosh,R.,Dubey,M.J.,Chatterjee,S.,&Dubey,S.(2020).ImpactofCOVID -19 on children: special focus on the psychosocial aspect. Minerva Pediatrica, 72(3).