Zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe jest to grupa zaburzeń psychicznych - wyodrębnione m.in. w DSM-5, czy ICD-10. Jednostki chorobowe w tej grupie charakteryzują się dysfunkcjonalnym - czyli niewłaściwym, nieadaptacyjnym spełnianiem funkcji emocji lęku. Mimo upływu wielu lat od wyodrębnienia zaburzeń lękowych, dzisiaj nadal możemy spotkać się z przeszłym nazewnictwem, tzw. nerwic. Warto zaznaczyć, iż grupa ta jest najczęściej rozpoznawaną grupą zaburzeń psychicznych(1). Oznacza to, iż wśród naszych społeczeństw (odnosząc się do globalnej populacji) łącznie występuje najwięcej zaburzeń psychicznych, właśnie z grupy lękowych, czy dawniej określając nerwicowych.

W celu zrozumienia koncepcji zaburzeń lękowych, warto wytłumaczyć funkcję lęku z rozróżnieniem na strach. Podstawową różnicą między lękiem i strachem jest realne/nierealne zagrożenie. W momencie, gdy zaczynamy się bać, bo widzimy przed sobą lwa - jest to strach. W sytuacji, gdy boimy się, bo coś szeleści nocą w krzakach jest to lęk. Emocje te stanowiły sukces do przetrwania naszego gatunku. Dzięki lękowi (w dużym uproszczeniu) możemy uniknąć potencjalnego zagrożenia. A więc, kiedy mamy do czyniania z zaburzeniem lękowym? Wyobraźmy sobie nasz strach, gdy spotykamy się z rabusiem w ciemnej uliczce albo lęk, gdy chodzimy po północy po lesie i coś zaczyna się skradać. Teraz przenieśmy tak silne odczucia do sytuacji takich jak: wyjście z domu, zaprezentowanie raportu, transport tramwajem, pójście do pracy, myślenie o znalezieniu się wśród tłumu, zaprzestanie jakiegoś zachowania, czy pójście spać. W takich sytuacjach stopień zagrożenia (obiektywnie ujmując) jest bardzo nikły. Jeżeli odczuwamy objawy silnego lęku w sytuacjach, gdy istnieje niewielkie lub zerowe prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia, możemy mówić o psychopatologii odczuwania lęku. Jest to niezbędne (ale nie jedyne i wystarczające) kryterium do postawienia możliwości występowania zaburzenia lękowego.

Lęk może wywoływać niewiadomy bodziec bądź znana i konkretna sytuacja. W drugim przypadku możemy mówić o lęku sytuacyjnym i fobicznym. Sytuacyjny odnosi się do odczuwania lęku np. w sytuacji jazdy tramwajem. Lęk fobiczny przeradza się z sytuacyjnego w momencie, gdy zaczynamy za wszelką cenę unikać sytuacji, które wprowadzają nas w stan lękowy - np. będę wszędzie chodził na piechotę, bo za bardzo boję się jazdy tramwajami. Taki stan możemy być niekiedy wywołany samym myśleniem o sytuacji - np, pójściem jutro do pracy co skutkuje bezsennością. W tym wypadku mówimy o lęku antycypacyjnym. Jednym z gorszych stanów do jakich może doprowadzić psychopatologiczne przeżywanie lęku jest atak paniki. Charakterystyczne dla niego jest stopniowe, ale szybkie zwiększanie dużego niepokoju. Swój moment przełomowy osiąga do 5 minut i z czasem opada. Objawy występujące przy ataku paniki to: mdłości, lęk przed śmiercią, zawałem serca, pocenie się, drętwienie, brak oddechu, szybkie bicie serca, zawroty głowy, wahania temperatury ciała(2). Inne objawy, które mogą występować chronicznie, np. w uogólnionym zaburzeniu lękowym to: bezsenność, zaburzenie apetytu, zamartwianie się, natrętne myśli, obsesje i kompulsje, drażliwość, problem z pamięcia, koncentracją i uwagą(2)(5).

Jednostki chorobowe wyodrębnione w grupie zaburzeń lękowych, wg DSM-5, to:

-  mutyzm wybiórczy

-  fobia swoista

-  fobia społeczna

-  zaburzenie z napadami paniki

-  agorafobia

-  uogólnione zaburzenie lękowe

-  zaburzenie lękowe wywołane substancjami psychoaktywnymi i lekami

-  separacyjny zaburzenie lękowe(3)(4).

Zaburzenia lękowe najczęściej leczy się podczas psychoterapii. Jeżeli mierzymy się na co dzień z objawami lęku, które przeszkadzają w życiu codziennym, prywatnym, służbowym, szkolnym bądź w sytuacjach specyficznych (np. po traumie) powinniśmy znaleźć psychoterapeutę. Najczęściej rekomendowanymi nurtami w leczeniu tych jednostek chorobowych jest psychoterapia psychodynamiczna oraz poznawczo-behawioralna(3)(5). Podczas zbyt uciążliwych objawów warto zwrócić się o pomoc również do lekarza psychiatry, który zdecyduje o ewentualnym wprowadzeniu farmakologii.

Bibliografia:

1. Mąka, E., Wojtyniak, B., Moskalewicz, B. (2012). Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. Warszawa: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny.
2. Bourne, E., J. (2011). Lęk i fobia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
3. Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2020). Psychologia kliniczna. Warszawa: PWN.
4. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM–5). Washington: APA; 2013.
5. Stasiuk, J., Burkiewicz, A., Kozłowski, D., Afeltowicz, Z. (2014). Zaburzenie lękowe uogólnione – rozpoznawanie, objawy oraz leczenie farmakologiczne.