Zaburzenia osobowości
Autor: Paweł Suchodolski - Psycholog
Określenie zaburzenia osobowości warto zacząć od zdefiniowania samej osobowości - prawidłowo się rozwijającej. W psychologii przynosi to niemało kontrowersji, sporów i wiele definicji. Na potrzeby tego artykułu możemy przytoczyć definicję Pervina: “Osobowość jest to złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka. Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż natury (genów), co środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również czasowy aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość bowiem zawiera wspomnienia przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości.”(1) Widzimy więc, iż osobowość to nasze zakorzenione (przez geny/dziedziczność, ale i wychowanie/środowisko) cechy psychiczne przejawiające się w każdej sferze funkcjonowania oraz odbierania rzeczywistości.
Według międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych, zaburzenia osobowości to utrwalone wzorce zachowania, skrajne od typowych dla danej kultury i społeczeństwa, przynoszące zmęczenie albo cierpienie dla danej osoby. Są to głęboko zakorzenione cechy o bardzo małej elastyczności. Oznacza to, iż widząc i znając wady, trud, zmęczenie czy frustrację danego zachowania, nie jesteśmy w stanie tego kontrolować. Dotyczy to naszego świata spostrzegania, emocji, odczuwania i przede wszystkim interakcji ze społeczeństwem, czy z samym sobą. Wiąże się to z ogromną trudnością z funkcjonowaniem w środowisku, życiu partnerskim, rodzinnym, zawodowym oraz możliwym subiektywnym cierpieniem(2).
Zarówno osobowość, jak i jej zaburzenie strukturyzuje się z czasem. Nie możemy mówić o wykształconej osobowości przed 21-tym rokiem życia - część badań wskazuje na elastyczność kształtowania się osobowości nawet pomiędzy 20 a 30 rokiem życia(3). Tym samym warto mieć na uwadze, iż w dzieciństwie, czy wieku dorastania możemy mówić jedynie o rysie kształtującej się osobowości - bądź jej zaburzeniu. Według ówczesnych badań zaburzenia osobowości mogą dotyczyć około 10-13% populacji(4). Jest, to procent populacji ogólnej - a więc może różnić się wśród innych grup badawczych, np. pacjentów psychiatrycznych. Ponadto odsetki różnią się, co do konkretnych typów zaburzeń osobowości.
Według DSM-5 (Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych) możemy rozróżniać następujące typy zaburzeń osobowości(5):
TYP | Skrócony opis / Główne cechy |
Osobowość schizotypowa | brak społecznych, interpersonalnych zdolności, dziwaczne idee, podejrzliwość |
Osobowość schizoidalna | wycofanie, słaba ekspresja emocji, samotność, obojętność, chłód emocjonalny |
Osobowość paranoiczna | brak zaufania, podejrzliwość, lęk przed dawaniem informacji, reinterpretacja uwag |
Osobowość borderline | impulsywność, wahania nastroju, lęk przed odrzuceniem, poczucie pustki, zachowania i myśli samobójcze, niestabilne relacje |
Osobowość antyspołeczna | brak norm moralnych i społecznych, kłamanie, impulsywność, przemoc i agresja |
Osobowość narcystyczna | wyższe mniemanie o sobie oraz wywyższanie - na zewnątrz, bardzo niska samoocena - wewnątrz, brak empatii |
Osobowość histrioniczna | centrum uwagi, prowokacyjne i uderzające zachowania/ubiór, nagłe zmiany emocji |
Osobowość unikająca | unikanie, odrzucanie, nieangażowanie się w różnych sferach, myślenie o krytyce |
Osobowość zależna | brak samodzielności, brak sprzeciwu, brak inicjowania i podejmowania decyzji |
Osobowość obsesyjno-kompulsyjna | perfekcjonizm, kontrola umysłowa, brak elastyczności, wyrzekania się przyjemności |
Leczenie zaburzeń osobowości jest możliwe dzięki podjęciu psychoterapii. Badania wskazują na efektywność nurtów psychodynamicznego oraz poznawczo-behawioralnego(4). Warto na pierwszych konsultacjach z psychoterapeutą/psychologiem dowiedzieć się, który nurt będzie najbardziej odpowiedni. Ponadto możliwe jest wprowadzanie farmakologii - z zaleceniem lekarza psychiatry.
Bibliografia:
Pervin, l. A. (2002). Psychologia osobowości. Sopot: GWP.
ICD-10 (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Kraków: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”.
Neckar, J. (2005). Stałość i zmiana osobowości w wieku dorosłym: perspektywa genetyki zachowania.
Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: UAM Wydawnictwo Naukowe.
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM–5). Washington: APA; 2013.